Op 18 februari 2019 vond het seminar ‘Slim en Gezond stedelijk ontwerp: een blik op de toekomst van het Beurskwartier’ plaats in Utrecht. Dit seminar is georganiseerd door de gemeente Utrecht, de provincie Utrecht en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Met deze bijeenkomst is het Living Lab Utrecht Slimme en Gezonde Stad (SGS) afgerond, evenals het programma Slimme en Gezonde Stad van het ministerie van IenW.

Het doel van deze bijeenkomst is om de resultaten van het Living Lab Utrecht SGS en van het programma SGS met diverse betrokken partijen bij duurzame en gezonde verstedelijking te delen. In het Living Lab en in het programma SGS hebben zich gericht op het permanent verbeteren van de leefomgevingskwaliteit in de stad. 

Beeldverslag

Bekijk het beeldverslag voor een impressie van het seminar.

Presentaties

Peter Steijn, themadirecteur Gezond Stedelijk Leven, gemeente Utrecht en presentatie van het programma van het seminar door Gert-Jan de maagd, dagvoorzitter 
In zijn presentatie gaat Peter Steijn in op de betekenis van het thema ‘gezond stedelijk leven’ voor zowel de regio Utrecht als voor de stad Utrecht. Hij gaat hierbij ook in op de verschillende rollen die de overheid hierbij vervult, waarbij een verschuiving te zien is naar de rollen van de ‘samenwerkende en de ‘responsieve’ overheid. Vervolgens bespreekt hij het ontstaan en de opzet van Living Lab Utrecht SGS en enkele inhoudelijke resultaten hiervan en hij blikt terug op het doorlopen proces. Gert-Jan de Maagd, dagvoorzitter presenteert het programma seminar.

Keynote speech: Gelukkig en Gezond – Daan Zandbelt, Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving
Daan Zandbelt heeft in zijn presentatie zijn visie en die van de andere leden van het College van Rijksadviseurs (CRA), gegeven op hoe we in Nederland duurzame en gezonde verstedelijking kunnen vormgeven. Hij heeft dit gedaan aan de hand van de publicatie ‘Panorama Nederland’ van het CRA, waarin de Rijksadviseurs een toekomstperspectief voor de ruimtelijke inrichting van Nederland geven. Hierin laten zij zien hoe de grote maatschappelijke vraagstukken van nu de sleutel kunnen zijn voor welkome, structurele verbeteringen in de toekomst. Tevens heeft Daan Zandbelt in zijn presentatie een reflectie gegeven op de aanpak die betrokken overheden hebben gevolgd in het Living Lab Utrecht Slimme en Gezonde Stad, waarbij het instrument ‘ontwerpend onderzoek’ een belangrijke rol heeft gespeeld. Hij is hierbij ingegaan op alle thema’s van de werklijnen van het Living Lab.
 
Workshop: Kijken door een circulaire bril – Flux Landscape Architecture
Tijdens deze workshop over ‘circulaire stad’ heeft Flux Landscape Architecture de deelnemers door een circulaire bril naar de ontwikkelingen in het Beurskwartier laten kijken. Flux beschrijft de stad als een verzameling van diverse stromen, bijvoorbeeld water- en voedselstromen. Met een aantal inspirerende voorbeelden van mogelijke circulaire stromen in dit gebied, zijn de deelnemers aan de slag gegaan met stromen naar keuze, ideeën voor het Beurkwartier, voor de eigen gemeente of voor een ander gebied.

Workshop ‘Circulaire nieuwbouw’ van Repurpose en IMIX projecten BV
Op welke manier kan een platform circulaire nieuwbouw mogelijk maken door het bijeenbrengen van vraag en aanbod van vrijkomende materialen uit sloop, verbouw en demontageprojecten? Repurpose en IMIX projecten BV hebben in deze presentatie de resultaten getoond van hun onderzoek naar mogelijkheden in de markt voor het Beurskwartier. Zij hebben beschikbare instrumenten, die bij gebiedsontwikkeling gebruikt worden, met elkaar vergeleken op de mate waarin deze hergebruik van materialen zichtbaar maken en op hun geschiktheid om circulaire nieuwbouw te stimuleren.

Verder hebben zij aan diverse marktpartijen gevraagd hoe zij aankijken tegen platforms om circulaire nieuwbouw te stimuleren. De geïnterviewden gaven aan dat het stimuleren van een platform, dat op instrumentaal niveau de transacties van materialen faciliteert (marktplaats, database, hub etc.), in hun ogen slechts beperkte invloed heeft op de mate van hergebruik, omdat er voorafgaand in het proces eerst de condities gecreëerd moeten worden, waarbij hergebruik en platforms echt nodig worden.

Workshop: Circulaire demontage – GBN
Welke materialen hebben de meeste circulaire kansen? GBN heeft dit voor het Living Lab Utrecht Slimme en Gezonde Stad onderzocht in het Beurskwartier in Utrecht. Als er in de buitenruimte of door demontage van gebouwen in het Beurskwartier materialen vrijkomen, welke randvoorwaarden zijn dan van belang om hergebruik te realiseren? In deze presentatie heeft GBN aan de hand van een materialenkaart laten zien wat de mogelijkheden zijn. Tijdens de workshop hebben zij de ontwikkelde materialenkaart getoetst en samen met de deelnemers verder aangescherpt. 

Masterclass: Uitnodigen tot gezond gedrag door inrichting van omgeving – Bovenkamers
In deze masterclass heeft Bovenkamers een vijftal principes gepresenteerd die uitnodigen tot gezond gedrag. Deze komen voort uit een analyse van de opgaven, de kenmerken van de doelgroepen en van gedragsanalyse. Ook heeft Bovenkamers een aantal effectieve interventies beschreven om gezond gedrag te stimuleren.

Workshop: De autovrije woonwijk – Bureau Nieuwe Gracht
Binnen de werklijn ‘schone en duurzame mobiliteit’ van het Living Lab Utrecht SGS heeft Bureau Nieuwe Gracht samen met Terra Incognita en Goudappel Coffeng onderzoek gedaan naar het stimuleren van schone en stille vormen van mobiliteit in een gezond en aantrekkelijk woon- en werkgebied. Wandelen en fietsen staan daarbij centraal als schoonste en meest gezonde vormen van mobiliteit. In hun presentatie hebben zij de resultaten van hun ontwerpend onderzoek laten zien.  Hieruit blijkt dat in een sterk verdichtende stad eigenlijk echt en alleen goed voorrang kan worden gegeven aan voetgangers en fietsers, als de (eigen) auto op buurtniveau uit het straatbeeld verdwijnt. Maar wat betekent een autovrije woonwijk – waarin wandelen en fietsen centraal staan – voor de verschillende gebruikersgroepen die dagelijks het Beurskwartier in en uit gaan?

In deze workshop zijn de torenhoge ambities op het gebied van schone en duurzame mobiliteit naar de dagelijkse praktijk vertaald. Aan de hand van de ‘visitor journey’ van verschillende gebruikersgroepen (bewoners, bezoekers, ondernemers, leveranciers, bezorgdiensten, etc.) hebben de deelnemers verkend wat de consequenties zijn van een autovrije woonwijk. Waar loop je als gebruiker tegenaan en welke nieuwe kansen bieden innovatieve mobiliteitsconcepten voor de inrichting van een gezond en duurzaam Beurskwartier?

Workshop: Kansen voor klimaatrobuuste en gezonde steden – De Urbanisten (eerste presentatie) 
De Urbanisten hebben twee ontwerpend onderzoeken voor het 'Living Lab Utrecht Slimme en Gezonde Stad' uitgevoerd. In het eerste 'De Klimaatneutrale en Klimaatbestendige Stad' hebben zij wetenschappelijke gegevens over warmte en koude, duurzame energie en water vertaald naar ruimtelijke kansen voor het Utrechtse Beurskwartier. De onderzoeksresultaten hebben een bijdrage geleverd aan de Omgevingsvisie voor het Beurskwartier en het Lombokplein. In hun tweede onderzoek 'Verkenning nieuwe groenblauwe verbinding' hebben De Urbanisten de potentie en de ruimtelijke consequenties verkend van het winnen van thermische energie uit oppervlaktewater in combinatie met WKO voor een mogelijke nieuwe groenblauwe verbinding in het Beurskwartier. Dit heeft geleid tot een vervolgonderzoek uitgevoerd door Techniplan naar de mogelijkheden van deze manier van energieopwekking.

In deze workshop vervingen Brenda Vervoorn van het ministerie van IenW en Jeanet Hekhuis van gemeente Utrecht De Urbanisten. Zij toonden twee presentaties van De Urbanisten (tweede presentatie) over de resultaten van de bovengenoemde ontwerpend onderzoeken. Deze laten de visie van De Urbanisten op klimaatrobuuste en gezonde ontwikkelingen in de stad zien. Hierbij werden de kansen en knelpunten van een integrale projectaanpak met concrete voorbeelden geïllustreerd. Aspecten als hemelwateropvang, hittestress, droogtebestrijding, nieuwe kansen voor opwekking van duurzame energie, klimaatadaptieve inrichting van het publiek domein, gebruikswaarden en een gezonde leefomgeving kwamen aan bod. Na de presentatie volgde een gesprek met de deelnemers over kansen voor klimaatrobuuste, gezonde ontwikkelingen in andere steden.

Workshop: Positive Sound - ontwerpen vanuit geluid – HKU+
HKU+ onderzocht voor het Living Lab Utrecht Slimme en Gezonde Stad de mogelijkheden van een gezonder Beurskwartier vanuit het perspectief van geluid. Het verslag ‘Positive Sound – ontwerpen vanuit geluid’ in de link: www.positivesound.org toont hun bevindingen. HKU+ gaf in deze workshop een presentatie ter voor bereiding van de soundwalk (geluidswandeling) die zij daarna met de deelnemers door het Beurskwartier hebben gemaakt. Deze presentatie was gebaseerd op het genoemde verslag.

‘Positive Sound’ laat zien dat geluid niet als hinder moet worden benaderd, maar juist positief. Geslaagde klankschappen per typologie en locatie bieden nog veel kansen voor onderzoek. In het Beurskwartier en Lombokplein heeft HKU+ vier kansrijke typologieën bekeken en geanalyseerd. De informatie uit het rapport is breder toepasbaar dan alleen op het Beurskwartier. Een doorontwikkeling in de typologieën en de juiste methoden voor positief geluid is ten zeerste aan te raden volgens HKU+. Het advies is om bewuster te blijven luisteren en geluid actief mee te nemen in beleid en ontwerp. Dit maakten zij duidelijk tijdens de positive soundwalk met de deelnemers van het seminar Slimme en Gezonde Stad. Iedereen die de positive soundwalk wil ervaren, kan achterin het bovengenoemde verslag een QR code vinden waarmee de wandeling opent op de telefoon (neem een koptelefoon mee). 

Workshop: Leren van samenwerken – De DuurzaamheidsRapporteurs
 
Workshop: Geclusterd aanbieden van pakketten – Bureau Nieuwe Gracht
In het kader van de werklijn ‘schone en duurzame mobiliteit’ van het Living Lab Utrecht SGS hebben de onderzoekers van Bureau Nieuwe Gracht het onderzoek ‘Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier’ uitgevoerd. In deze workshop hebben zij de focus gelegd op de duurzame stadslogistiek van de ‘last mile delivery’. In een interactieve werksessie hebben zij samen met de deelnemers verkend hoe in de toekomst online bestelde pakketten, goederen, maaltijden en boodschappen efficiënt kunnen worden thuisbezorgd. Wat betekent de enorme toename van e-commerce voor de woonwijk van de toekomst?

Workshop: Energieconcept Beurskwartier - Thermische energie uit oppervlaktewater (TEO) – Techniplan
Techniplan heeft in deze presentatie laten zien hoe thermische energie uit oppervlaktewater (TEO) kan bijdragen aan het duurzame energieconcept van het Beurskwartier. Wat betekent dit voor bijvoorbeeld warmte-koude-opslag of stadsverwarming?